Zygotyczność
"To bliźnięta? Jedno- czy dwujajowe?" - to jedno z najczęstszych pytań, jakie słyszą rodzice bliźniąt. Skąd niby mamy to wiedzieć? Zastanówcie się, jak Wy odpowiadacie na to pytanie?
Skąd ta pewność? Czy wykonywaliście badania? A może tak powiedział lekarz podczas porodu? Ja sama odpowiadam, że chłopcy są dwuzygotyczni, gdyż istnieje duże prawdopodobieństwo, że tak właśnie jest. Andrzejek i Kamilek mieli dwa łożyska, urodzili się w dwóch workach owodniowych. Kiedyś to wystarczyło, aby uznać bliźnięta za dwujajowe. "Tradycyjnie bliźnięta jednojajowe odróżniano od dwujajowych według płci i wyglądu - zakładano, że bliźnięta tej samej płci, jeśli wyglądają tak samo, powstały z tego samego jajeczka. Jeśli bliźnięta urodziły się w tym samym worku owodniowym, uważano to za oczywisty dowód, że są jednojajowe; jeśli urodziły się w oddzielnych, zakładano, że są dwujajowe, bez względu na to, jak bardzo były do siebie podobne. Testy DNA wykazały, że oba te założenia są błędne. Około jednej trzeciej bliźniąt jednojajowych rodzi się z oddzielnych łożysk, a czasami łożyska bliźniąt dwujajowych stapiają się w jedno. Wiele bliźniąt tej samej płci, które uważa się za dwujajowe, jest w istocie bliźniętami jednojajowymi, i na odwrót."1)
Z drugiej strony często nachodzą mnie wątpliwości co do "jajowości" moich dzieci. Andrzejek i Kamilek są dla obcych tak podobni, że większość uważa ich za jednojajowe i to identyczne. Moim zdaniem chłopcy różnią się wieloma szczegółami. Co prawda urodzili się z prawie identyczną wagą i długością i stan ten utrzymuje się do dzisiaj (a różnica w wadze mniejsza niż 100 gram występuje u 1% bliźniąt...). Ale już na pierwszym zdjęciu, zrobionym 5 minut po urodzeniu, wyglądają inaczej. Andrzejek ma główkę bardziej okrągłą, Kamilek zaś podłużną. Gdy Andrzejkowi zrobił się pieprzyk na plecach, myśleliśmy, że będzie to jedna z dodatkowych różnic. Po kilku miesiącach jednak u Kamilka pojawił się taki sam pieprzyk w tym samym miejscu! Chłopcy mają inne włosy (w dotyku, bo z wyglądu są identyczne), inne uszka i zupełnie inne temperamenty. Zdaniem stomatologa mają też inne zęby.
Ponieważ zastanawialiśmy się nad tym, czy są jedno- czy dwujajowi, zrobiliśmy im (przy okazji innych badań), badania genetyczne. Ku naszemu zdumieniu i uciesze znajomych, okazało się, że Andrzej i Kamil są monozygotyczni (czyli jednojajowi, czyli identyczni)...
Moje wątpliwości jednak pozostały :)
Jak już pisałam w dziale poświęconym ciąży bliźniaczej, rozróżniamy 3 rodzaje ciąży bliźniaczej:
- ciąża dwukosmówkowa dwuowodniowa (czyli z dwoma łożyskami i dwoma workami owodniowymi)- możliwa zarówno przy bliźniętach dizygotycznych, jak i monozygotycznych. Bliźnięta dwujajowe (70% wszystkich bliźniąt) mają zawsze dwie owodnie i dwie kosmówki (dwa łożyska). W przypadku bliźniąt jednojajowych sytuacja taka jest możliwa, gdy podział zygoty nastąpi do 4 dnia od zapłodnienia - bliźnięta te są do siebie najbardziej podobne.
- ciąża jednokosmówkowa dwuowodniowa (czyli z jednym łożyskiem i dwoma workami owodniowymi) - możliwa przy bliźniętach monozygotycznych. (w przypadku bliźniąt dizygotycznych istnieje możliwość zrośnięcia się łożysk).
- ciąża jednokosmówkowa jednoowodniowa (czyli z jednym łożyskiem i jednym workiem owodniowym) - występuje w mniej niż 2% przypadków! Są to zawsze bliźnięta jednojajowe.
źródło: ""Humangenetik", J. Murten/H.Cleve, 6 wydanie.a - ciąża dwukosmówkowa dwuowodniowa
b - ciąża jednokosmówkowa dwuowodniowa
c - ciąża jednokosmówkowa jednoowodniowa
Jak możecie sprawdzić, czy wasze bliźnięta są jedno- czy dwujajowe?
Podczas badań USG we wczesnym stadium ciąży lekarz może stwierdzić obecność dwóch worków owodniowych i dwóch łożysk - wtedy z dużym prawdopodobieństwem można mówić o ciąży dwukosmówkowej (ale nie automatycznie o dwujajowej!) Jeśli w późniejszym stadium ciąży uda się rozpoznać płeć dzieci i będzie ona różna - wtedy mamy pewność, że chodzi o bliźnięta dwujajowe. Jeżeli podczas badania USG lekarz stwierdzi obecność tylko jednej owodni (nie dopatrzy się przegrody między płodami) - jako pierwsze zaleca się powtórzenie badania. Ciąża jednoowodniowa jest bowiem ciążą najwyższego ryzyka - więcej na ten temat w dziale poświęconym ciąży.
Po urodzeniu sprawa zygotyczności też nie jest taka oczywista. Jeśli dzieci są różnych płci - są to zawsze bliźnięta dwujajowe. Podobnie ma się sytuacja z dziećmi bardzo różniącymi się wyglądem (jedno z jasnymi włoskami i oczami, drugie o ciemnej karnacji i ciemnych włosach). W przypadku dzieci jednakowej płci, podobnych do siebie, musimy sięgnąć po metody laboratoryjne - oznaczenia grupy krwi, badania cytogenetyczne, typowanie antygenów HLA czy analiza DNA. Jeśli badanie krwi we wszystkich podgrupach wykaże różnice, a dodatkowo dzieci się od siebie różnią wyglądem , można uznać, że to bliźnięta dwujajowe. Z drugiej strony także bliźnięta jednojajowe mogą się od urodzenia różnić np. wagą i to aż do 1 kg (tak jest w przypadku zespołu podkradania). Jeśli jedno z nich będzie pół głowy niższe i o 1-2 kg lżejsze, mało kto uzna wasze dzieci za jednojajowe. Jeśli do tego grupy krwi będą identyczne - nie uzyskamy dowodu.
Inna metoda to badanie genetyczne. Wykonują ją jednostki akademii medycznych i laboratoria kryminalistyczne, np. w Poznaniu, Szczecinie czy w Warszawie. Koszt takiego badania jest jednak najczęściej bardzo wysoki (ok. 500 - 1000 zł).
1) L. Wright "Bliźnięta, tajemnica tożsamości"